Taliban là ai và vì sao muốn chiếm chính quyền Afghanistan?

Đã 20 năm kể từ khi chính quyền Taliban ở Afghanistan bị Mỹ lật đổ vào năm 2001. Nhưng giờ đây, khi các lực lượng nước ngoài do Mỹ lãnh đạo đang hoàn tất việc rút quân khỏi Afghanistan, Taliban đang trở lại để kiểm soát đất nước sau 2 thập niên bị chiến tranh tàn phá. 

Chỉ trong hơn 3 tháng, Taliban đã chiếm phần lớn lãnh thổ Afghanistan. Và vào hôm 15.8, lực lượng này đã ồ ạt tiến vào thủ đô Kabul mà không gặp sự chống cự nào từ chính phủ nước này. Cùng ngày, các tay súng Taliban cũng tuyên bố đã kiểm soát dinh Tổng thống Ashraf Ghani. 

Taliban hôm 15.8 đã chiếm nốt thủ đô Kabul, tuyên bố  chiến tranh kết thúc.

Vậy Taliban là ai? 

"Taliban" theo ngôn ngữ Pashto có nghĩa là "học sinh". Taliban nổi lên như một phong trào Hồi giáo vào đầu thập niên 1990. 

Tuy nhiên, nguồn gốc của Taliban có thể bắt đầu từ thập niên 1970,
khi hàng nghìn tay súng Afghanistan được Pakistan đào tạo để quay về
nước chống lại quân đội Liên Xô.
Trong số này có Mulla Mohammed Omar, người sau này trở thành thủ lĩnh
của Taliban. Được Mỹ chống lưng, các nhóm thánh chiến (mujahideen) cuối
cùng đã buộc Liên Xô phải rút khỏi Afghanistan. 

Thời của Taliban đã đến sau khi quân đội Liên Xô rút đi hết và
Afghanistan rơi vào hỗn loạn do các thủ lĩnh thánh chiến tranh giành
quyền lực. Từ tây nam Afghanistan, Taliban nhanh chóng mở rộng lãnh thổ,
chiếm thủ đô Kabul và lật đổ chính phủ do nhóm thánh chiến lãnh đạo vào năm 1996. 

Hình ảnh của các tay súng Taliban vào năm 2009.

Taliban tự gọi mình là Tiểu vương quốc Hồi giáo Afghanistan (IEA).
Lúc này, người dân Afghanistan đã rất mệt mỏi với cuộc chiến giữa các
lãnh chúa mujahideen và nạn tham nhũng. Taliban được hoan nghênh nhờ làm
giảm mạnh nạn tham nhũng và tội phạm, tạo điều kiện thuận lợi cho việc phát triển kinh tế. 

Tuy nhiên, Taliban lại thực thi luật Hồi giáo Sharia cực kỳ hà khắc
như hành quyết công khai, chặt các bộ phận cơ thể. Phụ nữ phải mặc
Burqa (áo dài che kín mặt và toàn thân), nam giới phải để râu, cấm mọi
hình thức giải trí và cấm bé gái đi học. 

Sau cuộc tấn công khủng bố 11.9.2001 ở Mỹ, Washington cáo buộc Taliban đã dung dưỡng Osama Bin Laden và tổ chức al-Qaeda,
được xác định là thủ phạm tiến hành vụ khủng bố. Tháng 12.2001, Mỹ đã
lật đổ chính quyền Taliban tại Afghanistan sau chưa đầy 2 tháng. Các thủ
lĩnh cấp cao của Taliban trốn thoát và lực lượng này tiến hành hoạt
động chống phá chính phủ Afghanistan và dân thường cũng như quân đội
nước ngoài do Mỹ dẫn đầu. 

Vì sao Taliban muốn chiếm Afghanistan? 

Dưới sự lãnh đạo của Mawlawi Hibatullah Akhundzada, Taliban dần dần
mở rộng cả về lãnh thổ và số lượng thành viên với lời hứa hẹn sẽ khôi
phục hòa bình và an ninh trong nước và thực thi luật Hồi giáo Sharia hà khắc. 

Taliban hiện cũng cam kết không để Afghanistan trở thành trung tâm nuôi dưỡng khủng bố chống lại phương Tây. 

Vào tháng 2.2020, Mỹ và Taliban đã đạt được thỏa thuận hòa bình sau
khoảng 2 năm đàm phán. Theo đó Mỹ cam kết rút quân còn Taliban hứa sẽ
không tấn công vào quân đội Mỹ và không cho phép các tổ chức như
al-Qaeda hoạt động ở Afghanistan. 

Taliban hứa hẹn khôi phục hòa bình tại Afghanistan.

Trong lần nắm quyền trước đây, chính quyền của Taliban chỉ được 3
nước thừa nhận là A Rập Xê Út, Các Tiểu vương quốc Ả rập Thống nhất
(UAE) và Pakistan. Hiện tổ chức này đang nỗ lực thiết lập quan hệ ngoại
giao thông qua các nhà lãnh đạo cấp cao đóng tại Doha (Qatar).